Gemeenten en het Integraal Zorgakkoord: Samenwerking op de Rand van de Afgrond

dec 4, 2024 | Artikelen

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) trok zich eind november 2024 met een overweldigende meerderheid van 93,4% terug uit het Integraal Zorgakkoord (IZA). Deze beslissing markeert een nieuw dieptepunt in de relatie tussen het Rijk en de gemeenten. Wat ooit werd gepresenteerd als een gezamenlijk project om de druk op de zorg te verlichten, dreigt nu te verzanden in wederzijds wantrouwen, onduidelijke verantwoordelijkheden en een gebrek aan structurele oplossingen.

Dit blog analyseert de kern van het probleem, de bredere implicaties en oplossingen om de samenwerking tussen het Rijk en gemeenten te herstellen.

Het Integraal Zorgakkoord: Brede missie, hoge verwachtingen

Het Integraal Zorgakkoord werd in 2022 gepresenteerd als een baanbrekend initiatief. Door samen te werken met zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten en andere belanghebbenden wilde het kabinet de druk op de zorg en de bijbehorende stijgende zorgkosten aanpakken om de zorg toekomstbestendig maken. Het idee was simpel maar ambitieus: een gezondere leefomgeving zou de druk op de zorg verminderen.

Gemeenten kregen een centrale rol toebedeeld. Zij moesten in hun directe verbinding met burgers, armoede, schulden en andere sociale problemen aanpakken. Het verminderen van stressoren in de leefomgeving zou volgens het akkoord niet alleen de levenskwaliteit van burgers verbeteren, maar ook de zorgvraag verlagen.

Hoewel het idee op papier solide leek, werd al snel duidelijk dat de uitvoering een uitdaging zou worden. Gemeenten waarschuwden dat ze extra middelen nodig hadden om deze nieuwe verantwoordelijkheden op zich te nemen. Het kabinet stemde aanvankelijk in met een jaarlijkse bijdrage van 300 miljoen euro tot 2026. Daarnaast werd er gesproken over een structurele oplossing voor de financiering van gemeenten na het “ravijnjaar” in 2026. Maar in de praktijk bleken deze toezeggingen weinig waard.

Decentralisaties

Het conflict rond het zorgakkoord staat niet op zichzelf. Het is het meest recente voorbeeld van een terugkerend probleem: de gevolgen van decentralisaties in combinatie met bezuinigingen. In de afgelopen decennia heeft het Rijk steeds meer taken overgedragen aan gemeenten, waaronder jeugdzorgen maatschappelijke ondersteuning. Deze decentralisaties werden gepresenteerd als een manier om beleid dichter bij de burger te brengen, maar in de praktijk gingen ze vaak gepaard met een vermindering van financiële middelen.

Deze trend heeft geleid tot een structurele disbalans. Gemeenten moeten meer doen met minder geld, wat niet alleen leidt tot financiële problemen, maar ook tot een groeiend gevoel van frustratie en machteloosheid. Het Integraal Zorgakkoord is slechts het nieuwste voorbeeld van een beleid waarin gemeenten de lasten dragen zonder dat het Rijk de bijbehorende financiële verantwoordelijkheid neemt.

Het Ravijnjaar en de gebroken beloften

Een van de grootste zorgen van gemeenten is het zogenaamde “ravijnjaar” in 2026. Dit markeert het einde van de huidige financieringsregeling, zonder dat er een structurele oplossing in zicht is. Gemeenten vrezen dat dit zal leiden tot een nog grotere financiële crisis, waardoor ze niet langer in staat zullen zijn hun basisverantwoordelijkheden uit te voeren.

Daarnaast heeft het kabinet aangegeven te willen bezuinigen op de beloofde 300 miljoen euro per jaar die gemeenten zouden ontvangen om hun rol in het zorgakkoord te ondersteunen. Gemeenten ervaren dit als een gebroken belofte en een signaal dat hun inspanningen niet worden gewaardeerd of althans, niet op waarde worden geschat.

Deze financiële onzekerheid enerzijds met een steeds sterker uitdijend takenpakket anderzijds, is de kern van het conflict. Zonder structurele financiering kunnen gemeenten hun rol in het zorgakkoord niet waarmaken, en zonder die rol is het akkoord gedoemd te mislukken.

De Reactie van het Kabinet:

De reactie van minister Agema op het besluit van de VNG was opvallend lauw. Hoewel zij erkende dat gemeenten belangrijk zijn, leek ze ervan uit te gaan dat het zorgakkoord ook zonder hen kan worden uitgevoerd. Dit getuigt niet alleen van een gebrek aan urgentie, maar ook van een miskenning van de cruciale rol die gemeenten spelen in de uitvoering van het akkoord.

Gemeenten zijn het eerste aanspreekpunt voor burgers met sociale problemen. Zonder hun betrokkenheid ontbreekt een belangrijke schakel in het systeem. Het kabinet lijkt te negeren dat het succes van het zorgakkoord afhankelijk is van samenwerking en wederzijds vertrouwen.

Partnerschap als sleutel

Het Rijk en gemeenten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ze hebben elkaar nodig om complexe maatschappelijke problemen aan te pakken. Dit geldt ookvoor het zorgakkoord, waar de taken van gemeenten en het Rijk elkaar overlappen. Het idee dat het zorgakkoord zonder gemeenten succesvol kan zijn, is niet realistisch.

Bovendien zijn gemeenten de partijen die de uitvoering van beleid mogelijk maken. Ze hebben de infrastructuur en de directe verbinding met burgers om veranderingen door te voeren. Als zij niet betrokken zijn, blijven hervormingen hangen in de beleidsfase en bereiken zede praktijk niet of nauwelijks.

Hoe Verder?

Om deze impasse te doorbreken, is er een aantal stappen dat het kabinet en gemeenten kunnen nemen:

  1. Structurele financiering na 2026

Het kabinet moet een langetermijnoplossing bieden voor de financiering van gemeenten. Dit betekent dat het “ravijnjaar” moet worden aangepakt en dat gemeenten zekerheid krijgen over hun financiële toekomst.

  1. Herstel van vertrouwen

Het kabinet zou moeten erkennen dat het de verwachtingen van gemeenten niet heeft waargemaakt. Door de beloofde 300 miljoen euro alsnog beschikbaar te stellen, kan het kabinet laten zien dat het bereid is om de samenwerking te herstellen.

  1. Heldere taakverdeling

Een van de grootste uitdagingen van het zorgakkoord is de onduidelijkheid over wie waarvoor verantwoordelijk is. Het kabinet en gemeenten moeten duidelijke afspraken maken over taken en verantwoordelijkheden, zodat er geen grijze gebieden ontstaan.

  1. Gezamenlijke monitoring

Om het vertrouwen te versterken, kunnen het Rijk en gemeenten een gezamenlijk monitoringssysteem opzetten om de voortgang van het zorgakkoord te volgen. Dit zorgt voor transparantie en geeft beide partijen de mogelijkheid om bij te sturen waar nodig.

Kans, keerpunt of kater?

Hoewel de huidige situatie zorgwekkend is, biedt het ook een kans om het beter te doen. Het terugtrekken van de VNG is een wake-up call voor het kabinet om zijn relatie met gemeenten te herzien en te versterken. Door structurele financiering te bieden, vertrouwen te herstellen en de samenwerking te verbeteren, kan het kabinet laten zien dat het gemeenten serieus neemt als partner. Vanuit dit partnerschap kunnen de opgaven in en rond de zorg gezamenlijk worden opgepakt en opgelost.

Conclusie

Het Integraal Zorgakkoord is een ambitieus project dat alleen kan slagen als het Rijk en gemeenten als gelijkwaardige partners samenwerken. Het huidige conflict laat zien hoe belangrijk het is om duidelijke afspraken te maken, verwachtingen te managen en vertrouwen te herstellen.

Dit is een cruciaal moment. Het succes van het zorgakkoord hangt af van de bereidheid van beide partijen om samen te werken. Als dit lukt, kan het zorgakkoord niet alleen de zorg verbeteren, maar ook een voorbeeld worden van hoe samenwerking tussen het Rijk en gemeenten kan leiden tot duurzame oplossingen. Het Rijk is daarbij als eerste aan zet.

Meer weten over verschillende vormen van aanbesteden als je zaken wilt doen met de overheid? Lees het artikel: Verschillende vormen van aanbesteden.

Hij is er! De trainingsbrochure 2024/2025

Download de brochure met het trainingsprogramma 2024/2025

Word een expert in aanbesteden. Download de gratis brochure met ons complete trainingsaanbod voor 2024/2025 en vergroot je kansen!

Trainingen

Leer hoe je jouw kansen vergroot op het vinden en winnen van aanbestedingen. Wil jij de overheid als klant?

Schrijf je in op een van onze trainingen:

Test je kennis

Test je kennis over aanbesteden met deze kennisquiz. Wat weet jij (nog niet) van zaken doen met de overheid?

    Meer van dit soort content luisteren of zien?

    Ireen Boon maakt wekelijks nieuwe content over alles dat gaat over 'zakendoen met de overheid'. Luister, lees en bekijk dit als eerste door je in te schrijven op onze nieuwsbrief.

    0